Moderne literatuur boek 7 - Jij zegt het; Connie Palmen

Standaardbeschrijving

Titelbeschrijving

Auteur: Connie Palmen
Titel: Jij zegt het
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van uitgave: 2015 (1e druk)
Eerste druk: 2015
Aantal pagina’s: 267

Genre

Deze roman kan je indelen onder verschillende genres. Ten eerste zit er veel drama in het boek, deze drama speelt heel erg in op de psychologie erachter. Daarmee bedoel ik dat je echt wordt meegesleurd in gedachtes en dat je erg psychologisch gaat nadenken waarom de hoofdpersonen iets denken. Daarom is dit boek een psychologische roman. Bovendien is het verhaal gebaseerd op waargebeurde levens van Ted Hughes en Sylvia Plath, waardoor dit boek ook een historische context heeft en tot slot ook nog valt onder het genre biografische roman.

Samenvatting

Met de titel Jij zegt het legt Connie Palmen de stem bij haar protagonist Ted Hughes. Hij mag zijn visie geven op zijn huwelijksperiode met Sylvia Plath. Zeven jaar duurde het even gepassioneerde als complexe huwelijkse leven van het schrijversechtpaar dat eindigde in een tragische zelfmoord van Plath. In een zeer beeldrijke roman schetst Palmen een turbulente periode die niet alleen gedomineerd werd door de liefde, maar nog meer door de depressies die Plath moest ondergaan.
Zij was amper acht jaar toen haar vader op vroege leeftijd overleed, probeerde tijdens haar studietijd al uit het leven te stappen en dacht later met Ted Hughes het leven aan te kunnen en werd drie keer zwanger van hem. De tweede zwangerschap eindigde in een miskraam. Een rode draad in het verhaal is dat Plath literair haar meerdere moest erkennen in haar echtgenoot Hughes. Hij ontving de erkenning van de literaire pers al direct na zijn dichtersdebuut in 1957 terwijl zij haar inzendingen naar gezaghebbende dagbladen steevast teruggezonden zag worden. Zij moest tot 1960 wachten voordat zij gebundeld werd. Dat leverde jaloezie op.
Na haar dood kreeg Ted Hughes de samenleving over zich heen. Iedereen was ervan op de hoogte dat hij zijn bruid (zo wordt Sylvia consequent door hem betiteld) inruilde voor een nieuwe liefde. Zijn overspel vond kort na de geboorte van hun tweede kind plaats; het zou leiden tot een echtscheiding. Met zijn nieuwe liefde, Assia Wevill, kreeg hij een dochter. Saillant detail is dat Assia zich samen met hun dochter van het leven beroofde en dat op dezelfde wijze deed als Plath: met het hoofd in een gasoven.
Connie Palmen baseerde haar verhaal onder andere op de nagelaten gedichten van het echtpaar; zij schuwden niet om al hun beslommeringen in gedichtvorm aan het papier toe te vertrouwen. Daarnaast bestudeerde zij secundair werk. Vreemd genoeg noemt zij niet de in 2013 samengestelde brievenbundel Ik wil nooit vergeven worden, maar de reden hiervoor is wellicht dat Palmen deze brieven al in de nalatenschap vond.
Op ontroerende wijze, gebruik makend van prachtige zinnen vol beeldende taal laat La Palmen Hughes aan het woord. Zo goed dat je werkelijk moet nadenken wie nu werkelijk dit verhaal heeft geschreven. Is het Hughes die kort voor zijn dood in 1998 terugkijkt op zijn leven en daarbij vooral een schaduw laat vallen op zijn kortstondige tijd met zijn bruid en dit boek afsluit met de woorden ‘Ik zei het’? Nee hoor, het is Connie Palmen die een meesterwerk heeft voltooid. [1]

Verwerkingsopdracht – verhaalanalyse

Voordat ik een analyse geef van het boek wat ik heb gelezen: ‘Jij zegt het’; geschreven door Connie Palmen, is het denk ik belangrijk om te zeggen dat de schrijfster het verhaal heeft gebaseerd of een waargebeurd verhaal, sterker nog de namen zijn echt en alle gebeurtenissen uit het boek zijn echt gebeurd. Dat is wat het boek voor mij nog interessanter staat. In de andere boeken die over dit waargebeurde verhaal gaan, werd meestal Sylvia Plath, de echtgenote van Ted Hughes, als het slachtoffer gezien en werd alles vanuit haar perspectief geschreven. In dit boek daarentegen, wordt het allemaal vanuit het perspectief van Ted Hughes geschreven en dat is met name wat dit boek bijzonder maakt.

Thematiek

Verhaalmotieven

Het belangrijkste verhaalmotief uit dit boek is haat – liefde. Gedurende het hele boek gaat het over de verhoudingen tussen Sylvia en Ted, vanaf voor hun huwelijk tot ruim erna. In het boek worden deze verhoudingen beschreven vanuit het perspectief van Ted, waardoor je eigenlijk altijd leest over wat Ted doet en hoe Sylvia daarop reageert. Het bijzondere eraan is dat Sylvia regelmatig kampt met psychische problemen, waardoor haar reactie vaak onvoorspelbaar is. Ze is vaak snel boos te krijgen, maar ze is ook heel passievol en houdt echt van Ted. Door deze onvoorspelbare reacties krijgen de hoofdpersonen van het verhaal best wel vaak hevige ruzies, hierin komt dan het haat perspectief goed aan de orde. Ze zijn echter wel man en vrouw en natuurlijk houden ze ook enorm met elkaar en daardoor komt er ook veel liefde en passie in het verhaal voor. De haat wordt zo goed afgewisseld met liefde dat het ook echt tegenover elkaar komt te staan en dat het echt wordt verweven in hun relatie en in het boek zelf. Deze twee componenten geven het verhaal een enorme dimensie, zou je kunnen zeggen, en daarom is het haat-liefde motief een heel belangrijk motief.

Een heel belangrijk leidmotief in het verhaal is het dichten. Ten eerste is het hele verhaal gebaseerd of op de gedichtenbundel “Birthday Letters” van Ted Hughes zelf. Ten tweede zijn de hoofdpersonen in het verhaal beide dichters die het proberen te maken in de literaire wereld. Het bijzondere eraan is dat het dichten hun enorm verbindt, want het is beide hun passie en ze hebben beide hetzelfde doel en streven daar ook samen en voor elkaar naar. Maar tegelijkertijd is het ook wat ze uit elkaar drijft. Dit is logisch te verklaren, aangezien ze natuurlijk ook elkaars concurrenten zijn, dit levert vooral bij Sylvia veel jaloezie op en daar krijgen ze nogal eens ruzie over. Bovendien worden hun dichterskunsten ook tegen elkaar gebruikt als wapen bij een van hun ruzies. Bijvoorbeeld als Sylvia erachter komt dat Ted is vreemdgegaan. Haar reactie is dan natuurlijk heel boos en verdrietig alle gevoelens die bij bedrog komen kijken, maar wat ze vervolgens doet is iets wat (naar mijn mening) echt heel ver gezocht is: “Hoe ze, eenmaal terug in Court Green, naar mijn zolderkamer liep, zo veel mogelijk beschreven vellen, brieven, krabbels in een mand propte, daarna zorgvuldig de werktafel afveegde om haren en huidschilfers te verzamelen, uit haar eigen werkkamer het manuscript van de nieuwe roman haalde, met de buit naar de binnenplaats toog, alles op een hoop gooide en die in brand stak. Dansend rondom het oplaaiende vuur mompelde ze onverstaanbare bezweringen en toverspreuken, pookte met een stok in de brandstapel, leek in trance.”

In dit citaat zie je dus dat het leidmotief (het dichten) verweven wordt in de haat-liefde relatie die de hoofdpersonen hebben. In dit geval is het een stuk uit het haat gedeelte van de relatie.

Een derde enorm belangrijk motief in het boek is het leven vs. de dood. Dit komt omdat Sylvia al een keer eerder een zelfmoordpoging heeft gedaan en Palmen daar regelmatig op terug komt in het verhaal. Het leven van Sylvia Plath eindigt ook in een zelfmoordactie, maar voordat ze dit deed, was er wel heel veel twijfel bij haar en al haar acties. Het bijzondere is dat de vrouw met wie Ted was vreemdgegaan, later als zij getrouwd zijn, ook nog zelfmoord pleegt. Het thema zelfmoord is dus heel erg aanwezig in het verhaal en daarmee ook de depressie die zich voor de zelfmoord plaatsvindt. Het is vaak erg schokkend hoe Palmen de ideeën van Sylvia over zelfmoord brengt. Zoals in dit citaat: “Ik wist niet dat we in het huis stonden waar mijn achttien maanden later, op een koude maandagochtend in februari 1963, haar hoofd in de oven zou stoppen en de gaskraan zou opendraaien.” Deze heftige zin wordt een aantal pagina’s later echter nogmaals herhaald en overtroffen, als zijn tweede vrouw, waarna hij verwijst met ‘Mijn Lilith’ ook zelfmoord pleegt: “Zeven jaar later na onze ontmoeting deed mijn gekwelde Lilith de ultieme poging de gelijke van mijn vrouw te worden door haar dood te kopiëren en zelfs te overtreffen. Op 23 maart 1969 stak ze haar hoofd in de oven en vergaste zichzelf en onze dochter Shura, net vier jaar oud. In de dood bleek mijn vrouw – als mijn Euridice en als literair artefact – een gevaarlijkere rivaal dan ze bij leven kon zijn. Met een macaber oog voor detail had de geschiedenis zich in zeven jaar herhaald om mij – de hardleerse dromer – met alle geweld iets te verduidelijken. Toen dat niet lukte beroofde ze me andermaal van de vrouw die ik beminde, strafte me dubbelop door mijn jongste dochter mee te nemen, en drie maanden later mijn moeder weg te halen.” Het is daarom ook een vrij heftig motief uit het verhaal wat daardoor erg naar voren komt. Voor Ted was alles echter een keuze van ‘vechten voor het leven’ en heeft hij nooit echt te maken gehad met zelfmoordneigingen. Daardoor kreeg je ook de tegenstelling in het boek tussen Ted en Sylvia: het leven en de dood.

Thema

Uit de verhaalmotieven kun je concluderen dat het thema van het boek gebaseerd is op tegenstellingen. Ik zou het thema daarom als volgt formuleren: De tegenstellingen van haat en liefde en leven en dood, verweven in een eerst bloeiende maar vervolgens vernietigende relatie die eindigt in zelfdoding en een sociale ondergang.

Dit klinkt erg deprimerend zou en dat is het wellicht ook wel, maar hiermee wil ik ook de beladenheid van het boek benadrukken. Toen ik dit boek aan het lezen wat, werd je echt meegenomen in de hele situatie tussen Ted en Sylvia en al hun conflicten en liefdesverklaringen. Je merkt dan ook heel duidelijk dat hun relatie in het begin echt bloeit en erg goed is, ondanks enkele onenigheden, maar dat naarmate je bij het einde van het boek komt, de situatie van Sylvia en Ted steeds depressiever wordt, wat eindigt in bedrog en zelfdoding. Het is echter niet zo dat dit vanaf het begin ook al te merken is, dit vind ik ook bijzonder aan het boek, de afloop ervan is (als je het waargebeurde verhaal niet kent) erg onvoorspelbaar. Ted pleegt echter geen zelfmoord, maar voor hem eindigt het ook niet goed af, want hij wordt, nadat ook zijn tweede vrouw zelfmoord heeft gepleegd uitgemaakt voor ‘moordenaar’ en ‘vrouwenhater’ en dergelijke teksten. Bovendien hebben verschillende mensen meerdere keren zijn naam van Sylvia’s grafzerk afgehakt. Er werden zoveel negatieve verhalen over hem verspreid dat hij zijn werk als dichter ook niet meer goed kon doen. Daarom is het zo bijzonder dat Palmen zijn perspectief heeft gekozen en niet die van Sylvia.

Verklaring van de titel

De titel van dit boek is te verklaren met het de laatste zinnen uit het boek: “Tot de dood me zo dicht naderde dat ik hem kon horen. Hij boog zich over me heen en fluisterde me met de stem van mijn bruid in dat de dramatis personae van onze innerlijke wereld er altijd naar streven dor anderen gekend en gehoord te worden. En ik, die zo lang de vijand was van het onthullendste woord uit de taal, goot mijn loodzware ziel in een iele gestalte, volgde haar naar buiten, en ik zei het, ik.”

In dit citaat wordt de dood van Ted beschreven, hoe hij op oude leeftijd overleeft door een hartaanval. Dit is verder niet zo bijzonder en zijn dood is naar mijn mening dichterlijk gezien bijzonder mooi verwoord, maar waarop gelet moet worden is de laatste zin:

“En ik zei het, ik.”

Hiermee verwijst naar mijn mening Connie Palmen (als Ted Hughes) naar de net uitgekomen Birthday Letters, een gedichtenbundel die vlak voor zijn dood is uitgekomen. Deze gedichtenbundel gaat over zijn hele relatie met Sylvia en hoe hij deze beleefd heeft. Dit is een van de belangrijkste bronnen geweest voor het schrijven van dit boek door Connie Palmen, maar dit verklaart ook de titel: “Jij zegt het” oftewel: Ted Hughes, jij hebt het uiteindelijk toch verteld. Dit verwijst dan weer naar het feit dat gedurende de rest van Teds leven en zeker nadat zijn tweede vrouw zelfmoord heeft gepleegd Ted continu onder vuur lag door de media en schrijvers en zelfs door zijn publiek werd uitgemaakt voor allerlei verschrikkelijke dingen. Ted Hughes wilde hier nooit aan meedoen en niet zijn eigen verhalen publiceren, omdat hij zich met alle macht verzette tegen de publicaties van iedereen, maar zich het liefst wilde afzonderen van de hele wereld. Nadat Ted dus alsnog zelf heeft gezegd wat er volgens hem gebeurd is, heeft Connie Palmen vrijwel op basis daarvan dit boek geschreven. Die Birthday Letters waren dus nodig om vanuit Teds perspectief te kunnen schrijven en daarom heet Palmen het boek deze titel geven, want Jij, Ted Hughes, zegt het (alsnog).  Alleen dan door de hand van iemand anders.

De titel past hierdoor wel weer goed bij het thema, want omdat Ted Hughes zich schuldig voelde over de dood van Plath: “De rechter sprak me vrij, ik mijzelf niet.” Wilde hij nooit zijn kijk op hun relatie publiceren en wachtte hij hiermee tot vlak voor zijn dood. Dit is dus weer gebaseerd op hun haat-liefde relatie en de strijd tussen leven en dood die ze eigenlijk continu met z’n tweeën voeren.

Plaats en ruimte

Plaats

In dit verhaal heb je niet echt een specifieke plek die heel erg belangrijk is voor het verhaal. Het verhaal speelt zich continu af bij Ted en Sylvia thuis. Dus eigenlijk is het huis waarin ze wonen het belangrijkste, maar het huis is nog niet zo makkelijk te zeggen, omdat ze nogal vaak verhuizen in het verhaal. Ze wonen in Cambridge, Leeds, Bosten, New York Londen en op het platteland in Engeland bijvoorbeeld. Als ik twee van de huizen waarin ze hebben gewoond zou moeten kiezen als belangrijkste plaats in het verhaal zou ik deze twee kiezen:

·         Het huis in Londen op 23 Fitzroy Road

·         Het huis op het plattenland in Court Green

Het huis in Court Green, omdat hun relatie daar eigenlijk eindigde en dit de rest van het verhaal heeft bepaald, met name alle drama die er verder in voorkomt. Bovendien begint hier ook zijn relatie met de vrouw die verder in het boek ‘Mijn Lilith’ wordt genoemd.

Het huis in Londen zou ik bestempelen als belangrijk, omdat dit het huis is waarin Sylvia zelfmoord pleegt. De zelfdoding is denk ik het belangrijkste aspect van het boek, dat is waar heel het boek in principe omheen of zelfs ‘naar toe’ is geschreven.

Ruimtebeschrijvingen

In dit boek worden de ruimtebeschrijvingen vaak verweven met de dichtkunst van Ted. Op het moment dat Ted een plek ziet, geeft hij meestal een vrij lange beschrijving. Dit is meestal een vergelijking of een soort verwachting van wat er zal gebeuren. Deze beschrijvingen worden ook gebruikt om de emotietoon van de scène te zetten, hiermee bedoel ik dat Palmen vanuit Teds ogen de ruimte beschrijft door middel van literaire kunst, maar doet dit op zo’n manier dat als Ted er gelukkig van wordt, je er zelf ook gelukkig bij voelt en als Ted zich er niet fijn bij voelt, jij, als lezer, je er ook niet fijn bij zult gaan voelen. Zoals in dit voorbeeld, als ze hun droomhuis in Londen te koop zien staan: “Dit was het huis waarin ze met mij wilde wonen, en kijk, daar op eenhoog zou ik een kamer voor mijzelf krijgen, waar ik ongestoord kon werken. En op de bovenste etage waren er minstens vier kleine kamers waarin de bedden van al onze kinderen zouden staan, aan de achterkant was vast een ruimte waar zij een tafel kon neerzetten, zodat ze niemand zou storen met een ratelende typmachine. Hier in Fitzroy Road, de straat waar de geest van meneer en mevrouw Yeats ons naartoe had gelokt, stond het huis voor de eeuwigheid, een waaruit we nooit hoefden te vertrekken, waarin we een uitdijende dynastie opvoedden, vrienden ontvingen, samen oud werden.”

In dit citaat lees je dus de beschrijving van het huis waar ze voor staan, zoals Ted Hughes het helemaal voor zich ziet. Hij is hier gelukkig en de beschrijving die hij geeft komt ook over alsof hij er helemaal gelukkig van wordt en dit heeft ook een positieve uitwerking op de lezer.

Plaats – thematiek

In veel verhalen beïnvloedt de plaats waar het verhaal zich afspeelt het thema, of beïnvloedt het thema de plaats. In dit boek is dat niet het geval, want in het boek van Palmen wordt de plaats vaak aan de dichtkunst gekoppeld. Hiermee bedoel ik dat de plaats niet zoveel te maken heeft met het thema, maar met de emoties die in de gedichten van Huges en Plath zitten. Dat is zeker ook een bijzonder aspect van het boek, want daardoor krijg je een unieke dimensie: literaire dichtkunst in een literair werk. De dichtkunst waarover Palmen schrijft bepaalt dan ook vaak de emotie van de hoofdpersonages. Dus je zou kunnen zeggen dat thema en plaats afzonderlijk de emoties beïnvloeden.

Eindoordeel

De manier waarop dit boek is geschreven vind ik erg leuk, het is wel ingewikkeld geschreven en daarom moeilijk om altijd goed te volgen, want er staan heel veel lange zinnen in het boek. Ik vind dit toch niet zo erg, want het was wel een boek van niveau vijf, volgens lezen voor de lijst en daarom zag ik het echt als een uitdaging om het boek te lezen. Ik ben heel blij dat ik de uitdaging ben aangegaan, want ik vond het een super mooi, maar toch schokkend boek. Vooral de tegenstellingen die in het boek zitten vind ik echt prachtig en de gebeurtenissen uit Teds leven zijn vaak ook super leuk om over te lezen. Daarom vind ik dit boek echt een aanrader voor iedereen die van romantiek en een ietwat ingewikkeld boek houdt.

Als afsluiter wil ik graag nog een gedicht van Ted Hughes citeren, want het zou zonde zijn om in dit hele boekverslag niets van hem direct te noemen. Dit is een van zijn originele gedichten die ook vertaald staat in het boek: “Olijven moet je leren lezen”

“Crow's Fall”

“When Crow was white he decided the sun was too white.
He decided it glared much too whitely.
He decided to attack it and defeat it.

He got his strength flush and in full glitter.
He clawed and fluffed his rage up.
He aimed his beak direct at the sun's centre.

He laughed himself to the centre of himself

And attacked.

At his battle cry trees grew suddenly old,
Shadows flattened.

But the sun brightened
It brightened, and Crow returned charred black.

He opened his mouth but what came out was charred black.

"Up there," he managed,
"Where white is black and black is white, I won."

-          Ted Hughes from ‘Crow’ (1970)

---

[1] Bron Samenvatting: http://www.postscriptum.nl/boekbesprekingen/ruud/connie-palmen-jij-zegt-het.html